Dezinformacja – co to jest, przykłady w internecie i skutki fake newsów

Dezinformacja stała się jednym z największych wyzwań współczesnego świata. Każdego dnia w mediach społecznościowych i na forach internetowych krążą treści, które mają niewiele wspólnego z prawdą, a jednak kształtują sposób myślenia milionów ludzi. Fake news – zazwyczaj oparty na fałszywym obrazie, zmanipulowanym cytacie czy chwytliwym nagłówku – potrafi rozprzestrzeniać się szybciej niż rzetelna informacja.

Zjawisko dezinformacji nie jest nowe, ale rozwój technologii, algorytmy mediów społecznościowych oraz sztuczna inteligencja sprawiają, że dezinformacja działa na coraz większą skalę i coraz trudniej ją powstrzymać.

Dezinformacja – co to jest

Najprościej mówiąc, dezinformacja to celowe wprowadzanie odbiorcy w błąd w celu osiągnięcia zysków politycznych, społecznych czy finansowych. Warto jednak dodać, że nie zawsze mamy do czynienia z klasycznym kłamstwem. Czasami fałszywy przekaz może powstać bez złej woli – użytkownik mediów społecznościowych widzi chwytliwy post, nie sprawdza źródeł i bezrefleksyjnie go udostępnia. Taka dezinformacja często bywa równie groźna jak intencjonalne manipulacje.

Formy i przykłady dezinformacji

Wyróżnia się trzy podstawowe typy tego zjawiska:

• klasyczna dezinformacja – świadome tworzenie fałszywych informacji i manipulacja faktami w celu osiągnięcia korzyści,
• misinformation – powielanie nieprawdziwych informacji przez osoby, które nie zdają sobie sprawy z tego, że rozpowszechniają fałsz,
• malinformation – publikowanie prawdziwego materiału w taki sposób, by wyrządzić komuś szkodę, np. poprzez ujawnienie poufnych danych czy prywatnych nagrań.

Przykłady dezinformacji w mediach:

• zmanipulowane nagrania z protestów,
• fałszywe informacje o szczepionkach w czasie pandemii,
• zdjęcia wyjęte z kontekstu i opisane w sposób, który całkowicie zmienia ich znaczenie.

W każdym z tych przypadków efekt jest podobny – chaos informacyjny i podważanie zaufania do wiarygodnych źródeł.

Dezinformacja jako oręż wojny hybrydowej

Cele dezinformacji bywają bardzo różne, ale niemal zawsze sprowadzają się do jednego – manipulowania odbiorcami za pomocą mediów i kształtowania ich sposobu myślenia.

Warto podkreślić, że dezinformacja to nie tylko zjawisko społeczne, lecz także oręż wojny. Obok cyberbezpieczeństwa i działań militarnych stanowi narzędzie destabilizacji państw, wpływania na opinię publiczną i wzmacniania podziałów społecznych. Tak rozumiana dezinformacja w sieci to realny instrument w rękach państw i organizacji, które chcą osłabić przeciwnika bez bezpośredniej konfrontacji militarnej.

Fake news i jego mechanizmy

Fake newsem może być np. nieprawdziwe zdjęcie, które ktoś przerobił w programie graficznym, lub wyjęte z kontekstu nagranie, które nabiera zupełnie innego znaczenia. Fake news – zazwyczaj prosty, chwytliwy i emocjonalny – ma to do siebie, że trafia do odbiorcy szybciej niż rzetelny artykuł. Algorytmy mediów społecznościowych sprzyjają takim treściom, ponieważ neutralne i wyważone wiadomości nie wywołują tak silnych reakcji.

Często stoją za tym anonimowe konta w mediach społecznościowych, farmy trolli oraz boty zaprogramowane do powielania określonych narracji.

Dezinformacja w internecie – jak ją rozpoznać?

Fałszywe informacje w internecie to nie tylko problem odbiorcy. Dlatego powstały różne metody weryfikacji. Eksperci proponują zasadę krytycznego myślenia, która sprowadza się do kilku prostych kroków:

• sprawdzić, czy źródło jest wiarygodne i czy autor podaje swoje prawdziwe imię i nazwisko,
• odróżnić opinię od faktu,
• porównać doniesienia z innymi mediami.

Dezinformacja w Polsce – czy jesteśmy szczególnie narażeni?

W Polsce problem dezinformacji jest szczególnie widoczny w okresach kryzysowych – np. podczas pandemii COVID-19 czy w czasie wyborów. Fake newsy w sieci dotyczą często uchodźców, polityki wewnętrznej, a także kwestii zdrowotnych.

W badaniach dotyczących dezinformacji w Polsce podkreśla się, że społeczeństwo jest narażone zarówno na wpływ wewnętrznych źródeł manipulacji (np. polityczne kampanie w social mediach), jak i zewnętrznych – prowadzonych w ramach wojny hybrydowej przez obce państwa.

Szczególnie wyraźnie widać to od momentu wojny Rosji przeciwko Ukrainie. Polska, jako kraj graniczny i zaangażowany we wsparcie Ukrainy, stała się jednym z głównych celów rosyjskich kampanii dezinformacyjnych. W sieci pojawiają się m.in. fake newsy o uchodźcach, próby wzniecania podziałów społecznych czy fałszywe narracje podważające sens pomocy militarnej i humanitarnej. Takie działania mają na celu nie tylko osłabienie solidarności społecznej, ale także destabilizację całego regionu Europy Środkowo-Wschodniej.

Dlaczego dezinformacja może stać się jeszcze większym problemem

Rozpowszechnianie fałszywych treści w przyszłości może być jeszcze trudniejsze do opanowania. Sztuczna inteligencja potrafi dziś wygenerować nie tylko tekst czy obraz, ale także głos i wideo. Deepfake umożliwia stworzenie fałszywej ścieżki dźwiękowej czy nagrania, w którym polityk mówi słowa, których nigdy nie wypowiedział.

Aspekty psychologiczne, takie jak efekt potwierdzenia czy heurystyka dostępności, dodatkowo wzmacniają skuteczność fake newsów.

Jak przeciwdziałać dezinformacji

Choć problem wydaje się ogromny, istnieją sposoby ograniczania jego wpływu:

• edukacja medialna,
• fact-checking i niezależne redakcje,
• regulacje prawne – np. unijny Digital Services Act czy dyrektywa NIS 2,
• odpowiedzialne korzystanie z mediów społecznościowych,
• specjalistyczne szkolenia z cyberbezpieczeństwa i szkolenia antyterrorystyczne, które uczą rozpoznawania manipulacji i reagowania na zagrożenia.

Dezinformacja – podsumowanie

Dezinformacja w internecie to globalny problem, który pogłębia się wraz z rozwojem nowych technologii. Fake newsy w sieci mogą być używane jako oręż wojny informacyjnej, a w Polsce – podobnie jak w innych krajach – prowadzą do polaryzacji społecznej i podważania zaufania do instytucji.

Świadome korzystanie z mediów, edukacja i krytyczne myślenie to najważniejsze narzędzia obrony. Dzięki nim dezinformacja traci swoją siłę.

FAQ – najczęstsze pytania o dezinformację