Gaslighting – utajona manipulacja będąca formą przemocy psychicznej

Wśród rodzajów przemocy psychicznej istnieją techniki manipulacji tak subtelne, że zarówno ofiary, jak i bliskie im osoby często nie zdają sobie sprawy, że jej doświadczają. Jednym z takich rodzajów cichej manipulacji jest, gaslighting, który stanowi realne zagrożenie dla zdrowia i życia ofiary. Przeczytaj, czym jest gaslighting, jak rozpoznać jego objawy i jak się przed nim obronić.

Co to jest gaslighting?

Gaslighting jest formą przemocy psychicznej polegającą na manipulacji w celu wprowadzenia ofiary w błąd co do jej percepcji rzeczywistości, uczuć, myśli lub sytuacji i zdarzeń. Osoba stosująca gaslighting kłamstwem i manipulacją próbuje doprowadzić do tego, by jego ofiara zwątpiła w swój własny rozsądek, pamięć i zdrowie psychiczne. W tym sprawca stosuje wobec niej zaprzeczanie faktom, umniejszanie uczuć, czy wątpliwość w logiczne myślenie.

Pojęcie „gaslighting” pochodzi od tytułu sztuki teatralnej „Gas Light” (”Gasnący płomień”) napisanej przez Patricka Hamiltona w 1938 roku i dwa razy zekranizowanej w 1940 i 1944 roku. Głównym bohaterem tej sztuki (i jej ekranizacji) jest mąż chcący doprowadzić swoją żonę do szaleństwa poprzez stosowanie różnego rodzaju manipulacji psychicznych. W tym celu sprawca systematycznie i niezauważalnie zmieniał elementy w domu, np. gasił i zapalał światło, a gdy jego żona zauważyła te zmiany, zaprzeczał im, sugerując, że ma ona urojenia i deficyty psychiczne.

W odniesieniu do tej sztuki i zachowania ich bohaterów powstał termin „gaslighting” określający rodzaj przemocy psychicznej, polegającej na wprowadzeniu ofiary w błąd, w celu zakwestionowania właściwego postrzegania przez nią rzeczywistości.

Czym się charakteryzuje i kieruje sprawca gaslightingu?

Gaslighting jest formą przemocy psychicznej, którą sprawcy stosują w celu uzyskania pewnych korzyści o charakterze ekonomicznym, społecznym lub satysfakcji emocjonalnej. Gaslighterzy mogą mieć różne motywy, swojego postępowania, ale zwykle chodzi im o zdobycie kontroli i dominacji nad swoją nad ofiarą.

Ponadto sprawca gaslightingu wpływając na stan psychicznych ofiary, może chcieć usprawiedliwić swoje nieakceptowane społecznie postępowanie i uniknąć za nie odpowiedzialności. Stosując szantaż emocjonalny, może także dążyć do uzyskania wyższego statusu społecznego lub lepszej pozycji zawodowej i finansowej.

Sprawcy gaslightingu są też często osobami o niskiej samoocenie, które znęcają się nad innymi aby poczuć się od nich lepszymi. W skrajnych przypadkach sprawcami takiego działania są osoby o psychopatycznych lub sadystycznych skłonnościach, czerpiące przyjemność ze stosowania przemocy wobec innych osób.

Bez względu na motywację sprawcy, gaslighting jest formą szantażu i nadużycia wpływającego na pogorszenie stanu zdrowia ofiary. Dlatego ważne jest, aby być świadomym tego zjawiska, umieć go rozpoznać i wiedzieć, jak się przed nim bronić.

Dlaczego tak trudno jest rozpoznać gaslighting?

Rozpoznanie, że dana osoba jest ofiarą gaslightingu, podobnie jak w przypadku innych form przemocy psychicznej może być bardzo trudne z kilku powodów:

• subtelność sprawcy — sprawca gaslightingu często zaczyna manipulować swoją ofiarą subtelnie i niezauważalnie. Początkowo może jedynie mówić niewinne komentarze czy prowokować drobne kłótnie. Dopiero po pewnym czasie systematycznie zaczyna wprowadzać ofiarę w błąd, podważa sens jej sposobu myślenia lub stosuje szantaż;
• zaufanie ofiary do sprawcy — zjawisko gaslightingu często dotyczy ludzi pozostających w bliskich relacjach, partnerów, rodziców i ich dzieci, czy toksycznych przyjaciół. Dlatego jego ofiary często ślepo ufają sprawcy i z tego powodu mogą być bardziej podatne na manipulacje oraz nie dostrzegać objawów przemocy psychicznej;
• emocjonalna uzależnienie ofiary od sprawcy — ofiara gaslightingu często jest emocjonalnie bardzo związana ze sprawcą, a strach przed zerwaniem z nim relacji może powodować, że jest ona skłonna do ignorowania jego toksycznego zachowanie;
• niskie poczucie wartości ofiary — ponieważ jednym z głównych celów gaslightingu jest podważenie pewności siebie ofiary, taka osoba wątpi w siebie i swoją zdolność do oceny rzeczywistości, a co za tym idzie, nie postrzega zachowania sprawcy jako niewłaściwe;
• izolacja ofiary — sprawcy przemocy często izolują swoje ofiary od innych osób, ponieważ mogłyby one dostrzec manipulację i uświadomić ofierze jej realną sytuację;
• brak świadomości społecznej — wiele osób nie jest świadomych istnienia zjawiska gaslightingu lub nie wie jak groźny, jest dla ofiary sprawca manipulacji. Brak świadomości dotyczącej przemocy psychicznej sprawia również, że ofiary nie rozpoznają zagrożenia, ze strony swojego oprawcy.

W związku z powyższymi powodami utrudniającymi rozpoznanie gaslightingu ważne jest, aby edukować społeczeństwo na temat przykładów i form przemocy psychicznej oraz technik manipulacji.

Gaslighting — przykłady i formy manipulacji psychicznej

Sprawca zazwyczaj manipuluje ofiarą, zmieniając swoje zachowanie i naprzemiennie okazuje jej zainteresowanie i troskę lub przeciwnie agresję, zniecierpliwienie i złość. Dlatego jego działania manipulacyjne mogą się zmieniać i przyjmować różne formy, natomiast do najczęstszych zachowań sprawcy gaslightingu należą:

• zaprzeczanie faktom — „To nigdy się nie wydarzyło”, “Nie pamiętam tego, więc na pewno tak nie było jak mówisz.”;
• umniejszanie uczuć ofiary — „Nie wiesz, co mówisz, wymyślasz”, „Jesteś przewrażliwiona, normalni ludzie tak reagują.”;
• oskarżanie ofiary o przesadę lub wymysły — „To nie było tak źle, jak opisujesz”, »Wymyślasz to, żeby wywołać we mnie poczucie winy.”. “Zawsze przekręcasz fakty na swoją korzyść.”;
• tworzenie fałszywych wersji zdarzeń lub opowieści —”Nie tylko ja tak myślę. Twoi przyjaciele też mówili mi, że zachowujesz się dziwnie.”, „Nie jestem jedyną osobą, która zauważa, że coś z tobą nie tak.”;
• dezorientacja i wprowadzanie w błąd ofiary —„Wydawało Ci się, że to tu stało.”, „Wczoraj dałem Ci 100 złotych.”, „Nie słyszałem żadnych dźwięków”.

Wszystkie te zachowania i komentarze mają na celu zdezorientować ofiarę, wywołać u niej niepewność oraz podważyć jej zdrowy rozsądek i zdolność do właściwego postrzegania rzeczywistości.

Jak bronić się przed gaslightingiem?

Gaslighting podobnie jak inne rodzaje przemocy psychicznej może powodować u ofiary depresje, zaburzenia lękowe, zespół stresu pourazowego, a nawet zagrażać jej życiu. Dlatego w takiej sytuacji przemocy psychicznej istotne jest szybkie przerwanie tego procederu i zdemaskowanie manipulatora.

Pierwszym krokiem do ochrony przed gaslightingiem jest dostrzeżenie tego, że to, co mówi gaslightinger, jest rodzajem szantażu emocjonalnego prowadzonego przez sprawcę na ofierze. Następnie warto udać się po pomoc i wsparcie do bliskich oraz specjalistów zajmujących się zdrowiem psychicznym.

Ponadto warto pamiętać, że pomimo iż polski Kodeks Karny nie zawiera bezpośredniego odniesienia do „gaslightingu” (podobnie jak w przypadku stalkingu), pewne jego formy mogą być zakwalifikowane jako przestępstwo np. szantażu (art. 190 k.k.), maltretowania członków rodziny (art. 207 k.k.), czy też doprowadzenia do samobójstwa (art.151 k.k.).

Udowodnienie sprawcy stosowania na ofierze przemocy w formie gaslightingu może być także podstawą do uznania go winnego za rozpad małżeństwa. Dlatego warto zadbać o zebranie dowodów i
świadków mogących potwierdzić znęcanie się sprawcy na ofierze.

Podsumowując, gaslighting jest złożoną i często ukrywaną formą przemocy psychicznej, polegającą na emocjonalnym manipulowaniu ofiary. Jego celem jest doprowadzenie jej do dezorientacji psychicznej w celu uzyskania określonych korzyści. Ponieważ sprawca często prowadzi z ofiarą subtelną grę, w jego zachowaniu można długo nie dostrzegać problemu. Natomiast aby skutecznie poradzić sobie z tym zjawiskiem, ważne jest, by być świadomym jego istnienia, rozumieć mechanizmy i znać sposoby obrony przed nim.

Bardzo ważne jest, aby ofiara gaslightingu otrzymała pomoc psychologiczną, aby poradzić sobie ze skutkami tego rodzaju przemocy, jak też to by sprawca został zdemaskowany i odpowiedział za swoje czyny. W tym celu warto jest zwrócić się do doświadczonych w zakresie udzielania pomocy ofiarom przestępstw detektywom z Agencji Detektywistycznej ProDetektyw.

Masz jakiekolwiek pytania? Potrzebujesz pomocy?

Nie wahaj się. Rozwiążemy Twój problem. Napisz bezpośrednio na nasz adres email biuro@prodetektyw.pl, zadzwoń lub napisz SMS pod numer telefonu 500 15 60 15.

Możesz też skorzystać z poniższego formularza kontaktowego. Wszystkie Twoje dane są szyfrowane i bezpieczne.